Dat er op het Samen Buurten-webinar 'De oplossingenmachine 'van moeten naar willen' & burgerparticipatie' spontaan ideeën ontstonden voor samenwerkingen en een 'Verbindingsfestival' op gemeentelijk niveau was misschien wel de beste beloning voor de organisatie en haar sprekers.
Hoe brengen we burgerparticipatie tot stand en hoe brengen we de actoren uit verschillende domeinen in kaart én bij elkaar? Hoe gebruiken we elkaars kracht en kunde en komen we samen tot de beste oplossing voor de grote opgaves die er liggen op het gebied van wonen, zorg en welzijn? Deze vragen stonden centraal op het door Samen Buurten georganiseerde webinar, waar zo’n zestig bezoekers op afkwamen. Deelnemers is een beter woord, aangezien er actief werd meegedacht met de geponeerde stellingen en praktijkcasussen.
Na een welkom van Marijne Liese Happel, projectleider Samen Buurten, was het woord eerst aan Thom Verheggen van 'Verder met de Bedoeling'. Met mede-oprichter Wouter Hart schreef hij het boek: ‘De oplossingenmachine, 'van moeten naar willen'. "Doen we iets omdat het hoort of omdat het helpt? Het zou al winst zijn als men die vraag wat vaker stelt. Deze vraag kun je alleen beantwoorden als je scherp voor ogen hebt waarvoor je iets doet, want anders kies je toch al gauw voor het eerste (doen wat hoort)."
Met deze entree betrok Thom zijn publiek gelijk bij het onderwerp. In een uur tijd ontrafelde hij vervolgens de oplossingenmachine, vakkundig doch speels en met tal van sprekende praktijkvoorbeelden en metaforen uit het dagelijks leven. Met het gezegde 'practice what you preach' in gedachten deed hij dat door niet gelijk de oplossingen aan te dragen, maar zijn toehoorders te laten nadenken over het vraagstuk en zelf met oplossingen te laten komen.
Na de pauze ging men zelf aan de slag met het thema burgerparticipatie aan de hand van Mark Verhijde van Mark Verhijde Advies en Projecten en Nanneke van der Heijden van SMEE Advies. Samen schreven zij het boek 'In tien stappen beter in burgerparticipatie'.
De oplossingenmachine
Die oplossingenmachine blijkt een hardnekkige methode die meer dan eens voorbij gaat aan de kern van een vraag en vanuit veelal starre gewoontes een probleem te lijf gaat. We zien dat bijvoorbeeld wel eens met bewonersinitiatieven. "Er is een idee, maar dat past niet in de beleidshokjes. Wat je vaak ziet, is dat het idee dan in zo'n hokje wordt geperst waardoor de kracht van het idee verloren gaat en het vlammetje bij de initiatiefnemers dooft. Je ziet dit in een gesprek tussen een professional en buurtbewoners, of tussen een leidinggevende en werknemer, tussen een ouder en een kind. We zoeken naar houvast van afspraken en regels, maar de kunst is om aan het oplossend vermogen te werken. We moeten de cultuur van verantwoordelijkheid voeden, terwijl we de ander vaak 'uitzetten' met oplossingen."
Aan de hand van een rollenschema en met tal van kleine verhaaltjes en lessen die daarin schuil gaan over het nemen en het geven van verantwoordelijkheid maakte Thom duidelijk dat de oplossingenmachine leidt tot situaties die we juist niet willen. Het zorgt voor wantrouwen bij de initiatiefnemer, de intrinsieke motivatie neemt af, het eigen kompas wordt uitgezet en het werkelijke vraagstuk verdwijnt uit beeld. Op deze manier is het een lange weg van moeten naar willen, terwijl die weg juist een stuk korter is wanneer mensen in hun kracht worden gezet en er echt naar hen wordt geluisterd. Dan blijkt namelijk meer dan eens dat moeten en willen samenvallen.
"Al die rollen houden de oplossingenmachine in stand. We zitten allemaal wel eens in die rollen (de afpakker die gelijk met tips en adviezen komt, de brave hendrik die hier gedwee in mee gaat, de oppakker die de oplossingen oppakt en met regels komt aanzetten). In welke rol we ook zitten, we zien vaak de rol van de ander. De kunst is om te kijken naar het eigen gedrag. Wat is de escape? Het herkennen van de oplossingenmachine, deze stopzetten en het vraagstuk in het licht zetten. Van wie is het echt en hoe kunnen we helpen?”
Volumeknop
De oplossingenmachine uitzetten dus, maar het ligt subtieler. Thom: "Hoe gaan we naast de ander staan, hoe kunnen we helpen? In het niet geven van oplossingen zit een volumeknop, niet alleen maar een aan- en uitknop. Neem het voorbeeld van een coach van een voetbalteam. Hij kan tijdens de wedstrijden tekeer gaan en zeggen wat er allemaal niet goed gaat, hij kan het in de rust zeggen, hij kan er mee wachten tot na de wedstrijd of hij kan de spelers vragen wat er mis gaat en hoe het volgens hen beter kan. Het probleem niet afpakken, maar daar laten waar het hoort. Je kunt draaien aan die volumeknop, van niets doen naar samen oplossingen zoeken. Van loslaten tot overnemen”, aldus Thom, die zijn betoog misschien wel het beste samenvat met de uitspraak: "Als we beginnen met willen, moeten we niet zoveel. Als we beginnen met moeten, willen we niet meer zoveel."
Bruikbare tips en een inspirerende boodschap waar de actoren uit verschillende domeinen (zorg, welzijn of wonen) mee aan de slag kunnen, het liefst domeinoverstijgend. Helemaal in het straatje van Samen Buurten: bruggen slaan, tussen partijen en personen in welzijn, wonen en zorg, die bijdragen aan een sociale, veilige en vitale buurt. Een gevoel van willen in plaats van moeten, waarbij het vraagstuk in beeld blijft en tegengestelde belangen verdwijnen.
Actorenanalyse van burgerparticipatie
Hoe mooi was het dat er na de pauze tijdens de brainstormsessies spontaan ideeën ontstonden voor een Verbindingsfestival in Dronten op gemeentelijk niveau, in navolging van het Verbindingsfestival in Flevoland van 14 november 2022. Meerdere personen/instanties die daar acte de présence gaven, waren ook deze middag van de partij.
Eerst was het echter tijd om in de actorenanalyse te duiken, volgens Mark en Nanneke de eerste stap op weg naar burgerparticipatie. In deze analyse verdeel je de verschillende groepen betrokkenen in ringen. In de eerste ring staan direct betrokkenen: denk aan bewoners die direct geraakt worden door de woonzorg. In de tweede cirkel staan indirect betrokkenen, zoals familieleden, mantelzorgers en wijkverpleegkundigen. De derde cirkel is voor belangenbehartigers, adviesraden, maar ook de gemeente zelf. Volgens Mark is het belangrijk om hier goed over na te denken, bijvoorbeeld omdat partijen/personen die zich graag in de eerste of tweede cirkel zien, terwijl ze in de derde cirkel horen.
Dat een gemeente meestal geen contacten heeft met de bewoners die zorg afnemen (direct betrokkenen uit de eerste cirkel) is volgens hem niet erg. “Direct betrokken bewoners zijn vaak goed te benaderen via mensen uit de tweede en derde cirkel. Je kunt bij hen advies inwinnen over hoe je die groep kunt bereiken.”
Achter de voordeur
Hoe direct betrokkenen te bereiken lijkt een tijdrovende opgave, maar langs alle deuren gaan is niet altijd nodig. Post houden op plekken waar deze mensen vaak komen is ook een optie. Buurthuizen, spreekuren van steunpunten of gewoon op straat. Bewonersgroepen, zorgcoöperaties, belangenorganisaties en woningcorporaties kunnen je helpen het contact te leggen. Dit contact kan ook nog tot stand komen via mantelzorgers, wijkverpleegkundigen en cliëntondersteuners. Zij komen namelijk al achter de voordeur.
"Dit maakt de middag al goed voor mij", zegt Mark lachend wanneer tijdens de zelf-invuloefening op de padlet iemand opmerkte dat zij door de actorenanalyse erachter kwam dat zij de vrijwilligers over het hoofd had gezien.
Open houding
In de brainstormsessie verdeeld in groepen 'informeren' (hoe informeer je bewoners), 'samenwerken' (bijv: met groep bewoners aan een project werken) en 'participatie' (meerjarige samenwerking of programma) gingen de deelnemers verder met elkaar in gesprek. Wat duidelijk naar voren kwam is dat de inrichting van de openbare ruimte een complex proces is met veel actoren. Of je nu projectleider, beleidsadviseur, uitvoerder, wijkcontactambtenaar of woonconsulent bent, vrijwilliger of professional, nadenken over deze rollen en de tijd nemen om deze in kaart te brengen, loont. De volgende stap is echter minstens zo cruciaal: naar de betrokkenen luisteren en hun ideeën serieus nemen. “Een open houding van iedereen is heel belangrijk. Anders is het niet meer een vinkje dat je zet, zo van: ‘we zijn bij de patiëntenraden langs geweest’.”
Dat de welwillendheid om naar elkaar te luisteren en samen tot oplossingen komen deze middag ruimschoots aanwezig was bleek wel uit het feit dat verschillende partijen elkaar tijdens een van de brainstormsessies vonden in het initiatief van een Verbindingsfestival op gemeentelijk niveau, in Dronten. Een beter bewijs voor het slagen van het webinar kun je haast niet bedenken.
