Tegenover de knelpunten van inclusieve samenlevingsopbouw in Flevoland, staan de krachten die vrijkomen wanneer de capaciteiten van vrijwilligers op waarde worden geschat en wanneer zij de ruimte krijgen om initiatieven te ontplooien.
Het was één van de conclusies van een geslaagde, goed bezochte lunchlezing die door Marijne Liese Happel, Business & community developer van Philadelphia Zorg, werd voortgezeten en waarbij Maarten Kwakernaak de deelnemers door het landschap van de inclusieve samenlevingsopbouw gidste.
Een landschap dat bedreigd wordt door veel bemoeilijkende factoren, zoals een sterke afname van het aantal vrijwilligers in Nederland (een trend die al jaren zichtbaar is) en complexe wet- en regelgeving waardoor vrijwilligers afhaken.
"Tegelijkertijd blijkt ook uit ons onderzoek dat de behoefte aan zingeving heel erg toeneemt, de behoefte aan het bieden van steun", stelde Maarten. "Het is dus belangrijk dat wij de weg vrijmaken voor inwoners, dat wij het enthousiasme en het vuur bij hen behouden. Dat is een belangrijke opgave van Samen Buurten; hoe kunnen we die knelpunten zo veel mogelijk wegnemen?"
Een onderzoek op basis van 45 bronnen (studies, projecten in de wijk, praktijkonderzoek) en een enquete onder 77 bezoekers van het verbindingsfestival 2022 stonden aan de basis van deze online bijeenkomst, georganiseerd door Samen Buurten en het onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoeksbureau Verwey-Jonker Instituut.
'Wat verstaan we onder een inclusieve samenlevingsopbouw?' was de belangrijke vraag die moest worden beantwoord voordat die knelpunten aan bod kwamen.
"Dat mensen zich in gemeenschappen in positieve zin ontwikkelen. Dat meer mensen steun aan elkaar ondervinden en op elkaar kunnen rekenen. Wij geloven dat vrijwilligers en professionals daar een ondersteunende, faciliterende rol in kunnen vervullen", aldus Maarten, die de knelpunten vervolgens -onderverdeeld in vier categorieën - op een rij zette. Een kleine bloemlezing.
Maatschappelijke knelpunten:
- Individualisme. We hebben het allemaal druk en dat heeft invloed op het aantal mensen dat zich inzet voor een ander. Vrijwilligers van nu willen zich flexibeler en kortdurender inzetten.
- Vertrouwenscrisis tussen burger en overheid, wantrouwen jegens instanties. Daardoor hebben buurtverbinders/opbouwwerkers meer moeite om aansluiting te vinden bij bepaalde groepen.
- Polarisatie in de samenleving, bij bepaalde vraagstukken doen mensen liever niet mee omdat ze bang zijn tegenover de ander te komen te staan.
- Te groot deel van de vrijwilligersorganisatie bestaat uit kwetsbare mensen. Die zijn uiteraard welkom, maar het moet wel in balans zijn (met niet-kwetsbare vrijwilligers).
Bestuurlijke knelpunten:
- Te weinig samenwerking tussen verschillende domeinen en tussen verschillende overheden. Versnipperd beleid. Landelijk, provinciaal, regionaal en gemeentelijk is men ermee bezig. Daardoor ontstaat (ongewenste) concurrentie voor die budgetten, die al klein zijn.
- Onderbroken financiering leidt tot onzekerheid. Kunnen we wel verder? Dit is een groot probleem omdat inclusieve samenlevingsopbouw iets is van de lange adem. Het is gebaat bij langdurige structurele inzet van tijd en financiering. Maar het heeft een eigen conjunctuur in aandacht en financiering. "Eens in de zoveel tijd zie je weer een investeringsgolf. Ik hoop dat dit geen golf is, maar dat dit bewustzijn blijft, dat het stuctureel wordt", zei Maarten met betrekking tot de welbekende wijkteams.
- Te weinig onderzoek. Waarom zou je er als gemeente voor kiezen iets te doen als je niet goed weet hoe het werkt? Hoe bepaal je de financiele waarde van welzijnswerk? Daar hebben veel organisaties veel moeite mee.
Professionele knelpunten:
- Overbelasting, te maken met kleiner wordende groep vrijwilligers.
- Te weinig professionals, het vak is niet zo in trek bij studenten.
- Alles moet snel, snel, snel terwijl we er juist tijd, tijd, tijd voor moeten uittrekken. Je moet rustig in een buurthuis of op een pleintje kunnen zitten, om met mensen te praten. Dat laat zich niet gehaast doen.
- Het imago: werken aan samenlevingsopbouw wordt niet altijd serieus genomen (als beroep).
Relationele knelpunten:
- Er wordt nog te veel voor inwoners gedacht in plaats van dat er wordt geluisterd. Het is te instrumenteel, te veel gedacht vanuit bestuur en organisatie. Het sluit te weinig aan op waar behoefte aan is bij inwoners. Te weinig: waar kunnen we op voortbouwen?
- Het moet bijdragen aan besparingen in de zorg, het moet snel resultaat opleveren want over vier jaar is er een nieuwe raad. Dit neemt eigenaarschap bij inwoners weg en werkt dus demotiverend. Een knelpunt waar veel inwoners en opbouwwerkers mee te maken hebben.
- Te veel concurrentie (om subsidies) tussen initiatieven.
Na de presentatie van de dertig potentiële knelpunten, gingen de deelnemers in groepjes uiteen om, net zoals tijdens de sessie van Verwey Jonker op het Verbindingsfestival, te brainstormen over (de oplossing van) één of meerdere knelpunten. Dit leverde niet alleen mooie gesprekken op, maar ook nieuwe vragen en niet te vergeten: inspirerende voorbeelden, oplossingen en voorstellen.
Je wint alleen als groep
Belangrijke les: hoewel financiering of een sturende rol van gemeentes vaak toch nodig is, moet worden gewaakt voor het ontstaan van nieuwe modellen/systemen. Maar hoe doe je dat?
"Door echt in gesprek te gaan met groepen mensen", oppert een aanwezige. "Vragen 'waar wil je mee aan de slag?'. En daarna: wat vraagt dan aan ondersteuning?"
Een simpel antwoord voor de verbinder op de vraag 'hoe ga je precies genoeg faciliteren en hoe voed je het eigenaarschap?' is er niet.
"Soms moet je mensen bij elkaar brengen op leuke manier. Men wil er ook ontspannen instappen, niet meteen iets moeten. En vanuit daar een stap zetten", zegt gewoon een enthousiaste vrijwilliger. Zij heeft als tip het Spel 'Buurtgenoten'. "Een bordspel waarbij het spelelement is omgedraaid: je wint alleen als groep. In de loop van het spel zijn er allemaal ideeën ontstaan en dingen bedacht. Het eindigt gezamenlijk op het 'buurtfeest'."
Aandacht en tijd
Het zijn stuk voor stuk geen hapklare oplossingen die de revue passeren en de gemene deler is dat aandacht en tijd cruciaal zijn. Het is namelijk geen problematiek die je 'oplost', inclusieve samenlevingsopbouw zal altijd aandacht blijven vragen. "Daar is geen makkelijk recept voor, daar moeten we ons voor blijven inzetten", weet Maarten, die daar wel een rol voor Samen Buurten in ziet weggelegd. "Overtuig gemeenten ervan dat hier tijd voor nodig is."
Mooi was zijn afsluitende voorbeeld met betrekking tot inclusiviteit en de vraag 'wat iemand kan bieden'.
"Een vrouw (93) uit Dordrecht raakte betrokken bij een initiatief waar ze langzamerhand vrijwilliger werd. Ze had allerlei zorgvragen, maar in plaats van te kijken naar wat ze niet kan, werd gekeken naar wat ze te bieden heeft. Voor die vrouw, met zoveel problematiek, was het de mooiste tijd van haar leven. Er zit heel veel kracht in mensen. We hebben behoefte aan zingeving, van jong tot oud. Dat haal je uit zelf je capaciteiten inzetten", aldus Maarten.
"Een mooie tegenhanger van de knelpunten", concludeerde Marijne Liese.
(door Mark de Rooij)
